HISTORIA PORTU WĘGLOWEGO
Zbudowano go w latach 1842–1844 regulując starszą zatoczkę Odry, stanowiącą niegdyś ujęcie Oławy, która na tym odcinku wielokrotnie to zbliżała się ku Odrze to oddalała, co rusz znajdując sobie nowe ujęcia. Nadano mu miano „Schlung” – „Gardziel”, jakże odpowiednie dla wąskiego kanału wejściowego i basenu.
W obszarze cywilizacyjnym wideł Odry i Oławy „Gardziel” odegrała rolę szczególną. Przez pierwsze dwudziestolecie służyła żegludze parowej, chroniła pierwsze odrzańskie parostatki, boczno- i tylnokołowe, statki. Gdy w 1866 r. podjęto budowę centralnego wodociągu wrocławskiego – Zakładu Wodociągowego „Na Grobli” – basen portowy stał się jednym z zasadniczych elementów gigantycznego placu budowy. Odrą, barkami przez port, dostarczano kamień i cegłę, stal i drewno, maszyny parowe i pompy, żeliwne rurociągi.
W sierpniu 1871 r. wodociąg zaczął dostarczać wodę pitną dla miasta, przez port skierowano zaopatrzenie kotłowni w paliwo oraz węgiel kamienny dostarczany wodą z kopalń górnośląskich. Z nabrzeża przeładunkowego poprowadzono do kotłowni kolejkę wąskotorową. Port po lata 40. XX w. pełnił rolę przeładowni węgla dla wodociągu miejskiego, funkcję tę sporadycznie utrzymywał jeszcze po lata 70. Jej zawdzięcza kolejne swe miano „Portu Węglowego”.
„Gardziel” czy „Port Węglowy” – to nazwy historycznie uzasadnione. Wiążą port z jego zadaniami, wskazują na role jakie pełnił i jego znaczenie dla gospodarki i kultury technicznej miasta. Gdy w 1883–1884 r. ujęcie Oławy przesunięto z dzisiejszej tzw. „Zatoki Gondol”, a właściwie rzecz biorąc z dawnego XVI-wiecznego kanału ulgi rzeki Oławy, do którego rzekę tę skierowano w 1868 r. eliminując jej stare ujęcie przy Arsenale miejskim, w pobliże portu „Węglowego”, zaczęła rodzić się nowa tradycja, kojarząca położenie portu z nowym ujęciem Oławy.
Panorama Odry na wysokości widocznego pośrodku ujścia rzeki Oławy. Przy dolnej krawędzi znajduje się Mauritiusbrücke (obecnie Most Oławski), który został wybudowany w latach 1882-1883 według projektu inżyniera budowlanego Alexandra Kaumanna. Warto zwrócić uwagę na widoczny na pocztówce kwartał zabudowy pomiędzy Am Ohlau Ufer oraz Margarethenstrasse (nabrzeże Słowackiego, ul. Mazowiecka) oraz budynki stojące na przy początkowym biegu Am Weidenndamme (ulica na Grobli). Budynek przy dolnej krawędzi z charakterystycznym szczytem to siedziba najstarszego wrocławskiego klubu wioślarskiego – Erste Breslauer Ruder Verein. Po drugiej stronie widoczna jest zabudowa wzdłuż Uferstrasse (obecnie Wybrzeże Wyspiańskiego). Większość prezentowanej zabudowy została zniszczona w czasie oblężenia Festung Breslau. Zachowany w swoim pierwotnym kształcie basen portowy jest jednym z najciekawszych zabytków dziewiętnastowiecznej techniki.
